شاخص‌ های نگهداری و تعمیرات ارزشی ندارند مگر …

شاخص‌ های نگهداری و تعمیرات یا شاخص های کلیدی عملکرد مدیریت نگهداری و تعمیرات KPI از نظر تحلیل چگونه هستند؟ اکثر واحدهای فنی در سازمان ها صنعتی با تحلیل شاخص نگهداری و تعمیرات KPI مشکل دارند. در این مقاله چهار موضوع کلیدی بررسی می شود با این عنوان که شاخص های مدیریت نگهداری و تعمیرات ارزش ندارند مگر اینکه :

• یک: با هدف، فرمول، داده و تحلیل درست مواجه شوند!
• دو: جایگاه شاخص در سطوح طبقه‌بندی تجهیزات سازمان درست انتخاب شده باشد!
• سه: تناوب زمان اعلام و بازه گردآوری داده‌های گزارش شاخص درست تعریف شده باشد! 
• چهار: روند شاخص‌‌‌ها تحلیل گردد.

یک: اینکه با هدف، فرمول، داده و تحلیل درست مواجه شوند!

یکی از شاخص های مهم در حوزه صنعت شاخص اثربخشی کلی تجهیزاتOEE  است. این شاخص ترکیبی از حاصل ضرب سه شاخص دسترسی، عملکرد و کیفیت است. هدف از این شاخص این است که بتوان میزان اثربخشی تجهیزات در تولید با کیفیت محصول، طبق طراحی و طرح‌ ریزی که برای فرایند تولید و تجهیزات شده است اندازه گیری شود.

شاخص اثربخشی کلی تجهیزات

برای صنایع تولیدی محور با فرایندهای گسسته بیشترین کاربرد را دارد. ولی برای فرایندهای پیوسته باید از شاخص‌ های دیگری بهره گرفت و کاربرد این شاخص کم رنگ می شود. شاخص OEE با نگرش اندازه گیری اثر متقابل سه شاخص دسترسی، عملکرد و کیفیت ایجاد شده است که رویکرد نگهداری و تعمیرات بهره ور فراگیر TPM را دنبال می کند. اما یک شاخص برای واحد فنی یا نگهداری و تعمیرات نیست. بیشتر برای مدیریت کارخانه و با نگرش جامع تر کاربرد دارد. (مجموعه مقالات شاخص اثربخشی کلی تجهیزات OEE)

صنایع پتروشیمی با این شاخص چه کردند!؟

برخی صنایع پیوسته مثل پتروشیمی ها یا سیمان یا پالایشگاه ها این شاخص را محاسبه کرده اند! یا اینکه برخی از صنایع با اعداد بالای ۱۰۰ درصد مثل ۱۱۲ درصد یا ۱۲۰ درصد و غیره مواجه شده اند! همانند یکی از خطوط بدنه خودروسازی کشور یا برخی پتروشیمی های منطقه ماهشهر یا عسلویه یا صنایع سیمان که تا ۱۲۰ درصد نیز عدد دیده شده است! یا در یکی از بنادر کشور برای چرثقیل اعداد زیباتری را تجربه کرده اند!

هدف جهانی شاخص OEE

حدود ۸۵ درصد است. به این معنی است که بالای این هدف کسب کردن یکی از ایده آل ترین حالات و هم چنین نادر است. پس وقتی به صورت مستمر در کارخانه شما با اعداد بالای این درصد مواجه می شوید طبیعی است که باید شک کرد که هدف، فرمول، داده و تحلیل این شاخص در سازمان مشکلی دارد.

در اکثر موارد در محاسبه عملکرد این شاخص ایراد وارد است. شما نمی توانید بیشتر از طراحی تجهیز تولید کنید! چون یا دستگاه توانش را ندارد یا اینکه شما ظرفیت اسمی دستگاه را نمی دانید یا اینکه روی تجهیز فشار زیادی می آورید و به زودی با خرابی های زیادی مواجه خواهید شد. اما واحد برنامه ریزی پتروشیمی می آید از ظرفیت اسمی و طراحی تجهیز چشم پوشی می کند و عدد میزان تولید برنامه ریزی شده را بجای ظرفیت اسمی استفاده می کند که خود این باعث می شود برخی اوقات میزان تولید از آنچه برنامه ریزی شده است بیشتر شود و اعداد بالای ۱۰۰ درصد برای عملکرد منتج شود.

از طرفی در پتروشیمی نمی تواند شاخص را برای هر تجهیز محاسبه کند لذا شاخص را برای یونیت یا واحد پتروشیمی که شامل چندین تجهیز بهم پیوسته است در نظر می گیرد. این طوری است که اصلا شاخص آنها OEE  نیست و یک شاخص سلیقه ای و بی ارزش! هم چنین کیفیت را حسب نمونه های آماری آزمایشگاه یا داده تست خطوط تولید و به صورت کلی بر تناژ تولیدی نسبت می دهد و اکثرا ۱۰۰ درصد گزارش می شود. طبیعی است که اعداد بالای ۹۰ درصد و حتی ۱۰۰ درصد را گزارش کنند.

برخی از همین صنایع این شاخص را در واحد برنامه ریزی تعمیرات محاسبه می کنند و چون این شاخص برگرفته شده از نگرش نگهداری و تعمیرات بهره ور فراگیر است باور شده است که باید واحد فنی یا نگهداری و تعمیرات یا برنامه ریزی نت آن را محاسبه کند و متولی اوست!

استاندارد ایزو ۱۴۲۲۴ در خصوص شاخص اثربخشی کلی تجهیزات چه می گوید؟

در استاندارد ایزو ۱۴۲۲۴ که مختص صنعت نفت،‌گاز و پتروشیمی و نحوه گردآوری داده های قابلیت اطمینان تجهیزات و تحلیل آنها را مدنظر دارد در ویرایش سوم سال ۲۰۱۶ خود حدود ۳۴ شاخص در حوزه مدیریت نگهداری و تعمیرات را لیست کرده است و جالب است که حتی در حد یک پی نوشت یا زیرنویس در جداول و پیوست هایش اشاره ای به شاخص OEE نکرده است. اما برای دسترسی تجهیز تمرکز خوبی دارد و حدود سه الی ۴ شاخص تشریح شده است.

امیدوارم این بخش کوتاه دیدی خوب از کاربرد و اشتباهات معمول شاخص OEE داده باشد.

بخش اول شاخص های شاخص‌ های مدیریت نگهداری و تعمیرات ارزشی ندارند مگر با هدف، فرمول، داده و تحلیل درست مواجه شوند! با فرمت پی دی اف PDF دانلود کنید.

دو: جایگاه شاخص در سطوح طبقه‌بندی تجهیزات سازمان درست انتخاب شده باشد!

اکثر پتروشیمی‌ها و صنایع بزرگ پالایشگاه نفت و گاز کشور در جلسات صبحگاهی در تناوب های ماهانه به بررسی شاخص‌های قابلیت اطمینان واحدهای تولیدی می‌پردازند و شاخص‌های MTBF , MTTR , …  را برای کل واحد گزارش می‌شود. برخی از صنایع بزرگ دیگر این شاخص های برای کل کارخانه گزارش و حتی هدف‌گذاری می‌کنند!

در حالی که کلیه گزارشات مربوط به این شاخص‌ها و حتی دیگر شاخص‌های حوزه مدیریت نگهداری و تعمیرات اشتباه و ایراد دارد و قابلیت تحلیل ندارند. زیرا برای سطح طبقه‌بندی درستی از تجهیزات محاسبه نشده است. مثلا شاخص قابلیت اطمینان را برای واحد تولیدی محاسبه کرده‌اند، واحدی که بیش از ۱۰۰۰ تجهیز دارد! یا اینکه برای کل کارخانه بیش از ۱۵۰۰۰ تجهیز دارد به صورت ماهانه شاخص‌های مذکور محاسبه و گزارش می‌شود و این گزارشات با روندهایی با شیب تند بالا و پایین رفته است. در یکی از پتروشیمی‌ها عدد شاخص متوسط زمان خرابی MTBF در برخی از ماه‌ها برای واحد تولیدی تا بینهایت گزارش شده بود!

استاندارد ایزو ۱۴۲۲۴ ISO چه می گوید؟

در استاندارد ایزو ۱۴۲۲۴ در پیوست E  به خوبی جایگاه سطح محاسبه یک شاخص را مشخص کرده است. در شکل زیر شما سطوح طبقه‌بندی تجهیزات را مشاهده می کنید.

در جدول زیر عنوان سطوح شکل تشریح شده است.

جدول شاخص‌های مدیریت نگهداری و تعمیرات

در جدول زیر نیز نمونه‌ای از جدول شاخص‌های مدیریت نگهداری و تعمیرات آمده است که در ستون دوم سمت چپ سطوح پیشنهادی طبقه‌بندی تجهیز برای محاسبه شاخص را آورده است. مثلا برای شاخص‌های MTBF , MTTR , … سطح ۶ الی ۸ جدول بالا مدنظر است. یعنی شاخص‌های مذکور را برای تجهیز و زیرسیستم آن و اجزا قابل نگهداری و تعمیرات آن باید محاسبه کرد و برای سطوح بالاتر که بخش یا سیستم تولیدی با کارخانه هستند یا قطعات (سطح ۹) کاربرد ندارد.
استاندارد ایزو ۱۴۲۲۴ ویرایش ۲۰۱۶ تکلیف ۳۴ شاخص حوزه مدیریت نگهداری و تعمیرات متناسب با سطوح طبقه‌بندی لازم تبیین کرده است و تقریبا تنها استاندارد معتبری است که جایگاه شاخص‌ها را در سطوح ‌طبقه‌بندی شفاف کرده است.

دانلود فایل پی دی اف PDF شاخص های مدیریت نگهداری و تعمیرات ارزشی ندارند مگر … بخش ۲

سه: تناوب زمان اعلام و بازه گردآوری داده‌های گزارش شاخص درست تعریف شده باشد! 

برای تهیه و گزارش یک شاخص در حوزه مدیریت نگهداری و تعمیرات باید به دو موضوع مهم توجه شود. اول اینکه گزارش در چه تناوب‌های زمانی تهیه می‌شود؟ و دوم برای تهیه این گزارش داده‌های مورد نیاز از چه بازه یا محدوده زمانی باید گردآوری شود؟

به عنوان نمونه گزارش متوسط زمان بین خرابی‌های MTBF یک تجهیز را چگونه باید گزارش کرد؟

ابتدا ببینیم در برخی از پتروشیمی‌ها یا پالایشگاه‌های گاز و نفت چگونه عمل کردند! اکثرا ماهانه گزارش شاخص MTBF داده می‌شود که برای برخی از تجهیزات گزارش بی‌نهایت است چون تجهیز در آن ماه خرابی نداشته است. اما برخی مواقع هم یک الی دو خرابی وجود دارد که حسب فرمول محاسبه شاخص زمان تقسیم بر تعداد خرابی عددی گزارش می‌شود. اما به نظر می رسد یک ماه عدد بی‌نهایت و ماه بعد عدد مثلا ۱۰۰ ساعت غیر معقول باشد. تصور کنید نمودار روند این گزارش در یک سال چگونه خواهد شد! بالا و پایین‌های تندی خواهد داشت و قابلیت تحلیل ندارد.

محاسبه هر شاخصی در حوزه مدیریت نگهداری و تعمیرات باید هدف و تحلیل خاصی را دنبال کند. به صرف اینکه انواع شاخص‌ها محاسبه و گزارش شود و یک تحلیل معمولی بدون اقدام اصلاحی و بهبود پیش رود، اتلاف هزینه و زمان پرسنل واحد برنامه‌ریزی یا واحد فنی سازمان است.

تناوب زمان گزارش شاخص

مناسب‌ترین تناوب یا زمان تهیه و اعلام گزارش شاخص نگهداری و تعمیرات چیست؟ آیا گزارشات به صورت هفتگی، ماهانه، چند ماهه و یا سالانه تهیه شود؟ اثربخشی گزارش برای تحلیل مناسب به این تناوب زمانی اعلام گزارش وابسته است. برخی از گزارشات مثل درصد PM در بازه‌های کوتاه مدت هفتگی یا ماهانه فایده‌ای ندارند و تحلیل آنها اثربخشی لازم را نخواهد داشت. و برعکس برای شاخص درصد تحقق نگهداری و تعمیرات برنامه‌ریزی شده در بازه‌های زمانی طولانی مدت چند ماه یا سالانه تحلیل شاخص خروجی موثری ندارد. چون باید در تناوب‌های کوتاه مدت محاسبه و سریعا نسبت به رفع تطابق و هدف مدنظر واکنش نشان داد.

آیا مرجع و منبع یا استانداردی در این زمینه وجود دارد که تناوب زمانی محاسبه و اعلام گزارش شاخص‌های نگهداری و تعمیرات را ارائه دهد؟ خیر. یا اینکه چگونه این تناوب زمان گزارش را پیش‌بینی و اعمال کنیم؟ حسب هدف محاسبه شاخص، سوابق قبلی، تجربیات تیم برنامه‌ریزی و تحلیل واحد فنی، مشاوران مدیریت نگهداری و تعمیرات، تحلیل و نتایج گزارشات قبلی شاخص و نوع صنعت باز تعریف شود.

بازه زمانی گردآوری داده‌‌‌ها

وقتی تناوب زمان گزارش شاخص مشخص شد، نباید این تناوب را با بازه زمانی گردآوری داده‌‌های لازم برای محاسبه شاخص یکی گرفت. اگر شاخص را ماهانه اعلام و تحلیل می‌کنید به این معنی نیست که داده‌‌های یک ماه پیش را باید گردآوری و در فرمول محاسبه شاخص لحاظ کنید. برخی شاخص‌ها به محدوده زمانی بیشتری از داده‌ها نیاز دارند که مفهوم خودشان را برای تحلیل مناسب حفظ کنند.

به مثال مذکور توجه کنید. برای محاسبه شاخص MTBF اگر نمودار و نتایج گزارش اشتباه و نامفهوم می‌شود بدلیل تناوب محاسبه و اعلام گزارش نیست بلکه یکی گرفتن بازه زمانی گردآوری داده‌ها با تناوب زمان گزارش است. یعنی اینکه چون گزارش را ماهانه اعلام می‌کنند همین باز زمانی را برای گردآوری داده‌‌ها و محاسبه فرمول شاخص استفاده می‌شود. در حالی که برای این شاخص بهتر است داده‌‌های زمانی ثبت شده در بازه زمانی ۶ ماه یا ۱۲ ماه یا طولانی‌تر در نظر گرفته شود. اما محاسبه و اعلام گزارش به صورت ماهانه صورت گیرد. بخصوص برای شاخص‌های قابلیت اطمینان بازه زمانی طولانی که حداقل چندین داده با معنا در آن بازه وجود داشته باشد مهم است.

البته در این مطلب قصد بیان نحوه محاسبه و تحلیل شاخص MTBF نیست و قواعد آن طرح نمی‌شود. فقط به عنوان مثال ایرادات معمول در استفاده از شاخص‌های نگهداری و تعمیرات طرح موضوع شده است.

مثال دیگر شاخص درصد EM

این شاخص برای تناوب‌های ماهانه برای خانواده گروه تجهیزات کلیدی گزارش خوبی است که بازه زمانی گردآوری داده‌های ۳ الی ۶ ماه روند خوبی از کاهش و افزایش EMهای تجهیزات سازمان و تاثیر محتوی و اجرای PMها را تا حدودی نشان می‌دهد.

دانلود فایل پی دی اف PDF مقاله شاخص های مدیریت نگهداری و تعمیرات ارزشی ندارند مگر … بخش ۳

چهار: روند شاخص‌‌‌ها تحلیل گردد.

شاخص‌های نگهداری و تعمیرات ارزشی ندارند مگر … اینکه روند شاخص‌‌‌ها تحلیل گردد. اکثر شاخص‌های حوزه نگهداری و تعمیرات اسمارت SMART نیستند! یعنی قابلیت هدف‌گذاری ندارند. مثل شاخص قابلیت اطمینان تجهیز MTBF یا MTTR.

MTBF شاخص متوسط زمان بین خرابی تجهیز،

شاخصی است که برای یک تجهیز یا یک نوع از خانواده گروه تجهیز معنی می‌دهد و این شاخص برای خط تولید یا واحد یا کارخانه و یا چندین تجهیز مختلف از نظر نوع کاربردی ندارد. حال این شاخص برای یک تجهیز یا خانواده گروه تجهیز قابلیت هدف‌گذاری ندارد! فرض کنید در گزارش اخیر شاخصMTBF پمپ‌های آب واحد تاسیسات ۶۷ روز است. یعنی چی؟

حسب انحراف معیاری که برای این شاخص محاسبه شده است یعنی اینکه پمپ‌های آب هر ۶۷ روز مثبت و منفی مثلا ۴ روز احتمال خراب شدن دارند. شاخص MTBF ۶۷ روز نشانگر وضعیت فواصل خرابی پمپ است و نمی‌توانیم هدف‌گذاری کنیم که این ۶۷ روز را به ۱۰۰ روز یا ۲۰۰ روز برسانیم. چون شناسایی وقوع علت خرابی غیرقابل پیش‌بینی است و یا اینکه هزینه زیادی برای پیش‌بینی آن نیاز است (مثلا به صورت آنلاین کلیه داده‌‌های پایش وضعیت ارتعاشات و ترموگرافی بررسی شود) و صرفه اقتصادی ندارد.

اما اینکه مقدار فعالیت‌‌های نگهداری پیشگیرانه و پیش‌بینانه واحد فنی چقدر می‌تواند در میزان کاهش یا ثبات نرخ خرابی موثر باشد به روند این شاخص‌ بستگی دارد. لذا روند ماهانه این شاخص با گردآوری داده‌‌های خرابی در بازه زمانی طولانی (شش ماهه یا چند ساله) تجهیز می‌تواند وضعیت نگهداری و تعمیر تجهیز را نشان دهد.

شکل زیر تا حدودی زیادی نحوه روند این شاخص را نشان می‌دهد. آنچه در تحلیل موثر است اینکه روند مثبت این شاخص یا ثابت باشد یا اینکه صعودی باشد،‌یا روند منفی این شاخص نزولی با شیب کندی باشد و شیب‌های تند صعودی و نزولی نداشته باشید (روند زرد رنگ در شکل زیر نشانگر محاسبه اشتباه یا عدم اجرای فعالیت‌های نگهداری بروی تجهیز است).

بهترین نحوه تحلیل شاخص‌‌های نگهداری و تعمیرات بررسی روند شاخص است.

سه نوع روند را می‌توان برای تحلیل یک شاخص درنظر گرفت: روند صعودی، روند نزولی و روند ثابت. و هر سه این نوع روندها در تحلیل نیازمند هستیم و هر کدام تحلیل خاص خودش را از وضعیت تجهیز نشان می‌دهد.

به عنوان مثال شاخص MTTR متوسط زمان تعمیرتجهیز است، برای یک سازمان که واحد فنی آن سابقه و مهارت بالایی دارند و نرخ ترک کار واحد فنی کم باشد، عموما این شاخص یک روند ثابت با انحراف معیار کم را نشان می‌دهد (رنگ آبی) و در یک سازمان با پرسنل کم تجربه و یا با نرخ ترک کار زیاد این شاخص یک روند نوسانی یا افزایشی را ممکن است نشان دهد (رنگ نارنجی).

هم‌چنین برای یک سازمان تازه کار که پرسنل مهارت متوسطی دارند و نرخ ترک کار واحد فنی اگر کم باشد، این شاخص یک روند کاهشی را در طولانی مدت نشان می‌دهد (رنگ سبز).

نکته اینکه تحلیل انحراف معیار شاخص در حوزه نگهداری و تعمیرات اطلاعات زیادی برای تصمیم‌گیری برای انجام اقدامات اصلاحی و تعریف فعالیت‌‌های نگهداری پیشگیرانه و پیش‌بینانه تجهیز می‌گذارد و باید جدی بگیرید.

دانلود فایل پی دی اف PDF مقاله شاخص های مدیریت نگهداری و تعمیرات ارزشی ندارند مگر … بخش۴